Ο κάθε Λαός έχει ευθύνη απέναντι στην ιστορία του… και την ίδια ευθύνη για την κατάσταση που βρίσκε

ο Κορνήλιοs Καστοριάδηs είχε δώσει κάποτε μια συνέντευξη για την αλληλουχία της πολιτικής ζωής και της ευθύνης του λαού. Βασισμένος πάνω στα λόγια του και παραφράζοντας τα κατ’ ελάχιστον θα πω ότι μπορούν κάλλιστα να ειπωθούν για την Κύπρο του σήμερα.

Στην Κύπρο των τελευταίων χρόνων όλα γίνονται «στον αέρα» χωρίς προγραμματισμό, χωρίς το «ειδικό βάρος» που τους αναλογεί. Με τις διαπιστώσεις αυτές συμφωνούν πολλοί αλλά ως συνήθως παραμένουν απλώς διαπιστώσεις.

Η πολιτική ζωή στην Κύπρο δεν ξέρω αν υπάρχει και αν υπήρχε κάποτε θα πρέπει να ήταν πριν αρκετούς αιώνες πίσω. Μιλώ για την πραγματική πολιτική ζωή ενός λαού.

Ξεκινώντας από την ρωμαϊκή περίοδο (58 π.Χ.-330 μ.Χ) κάτω από την οποία οι κύπριοι δεν έχουν παρά μόνον κοινοτική ζωή, έρχεται μετά η βυζαντινή αυτοκρατορία. Το Βυζάντιο είναι μια ανατολική, θεοκρατική μοναρχία. Στο Βυζάντιο η πολιτική ζωή περιορίζεται στις ίντριγκες της Κωνσταντινούπολης, του αυτοκράτορα, των "δυνατών" και των ευνούχων της αυλής. Και βεβαίως, τα σχολικά μας βιβλία δεν αναφέρουν ότι στη βυζαντινή αυλή υπήρχαν ευνούχοι, όπως σ' αυτήν του Πεκίνου. Ακολουθούν η Φραγκοκρατία, η Τουρκοκρατία και η Αγγλοκρατία. Θα αναφέρω μόνο ότι επί τουρκοκρατίας όση εξουσία δεν ασκείται απευθείας από τους Τούρκους, ασκείται από τους κοτζαμπάσηδες (τους εντολοδόχους των Τούρκων), οι οποίοι κρατούν τους χωριάτες υποχείριους. Σε καμία από αυτές τις περιόδους δεν υπήρξε πραγματική πολιτική ζωή, πως θα μπορούσε άλλωστε. Με το τέλος του απελευθερωτικού αγώνα 55-59 κατά της αγγλοκρατίας μπαίνουμε υποτίθεται σε μια περίοδο ανεξαρτησίας. Θα πρέπει να σημειώσω ότι διαπιστώνουμε από τη μια μεριά τον ηρωισμό του λαού σε αυτό τον αγώνα και από την άλλη, σχεδόν αμέσως, την τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία.

Δυστυχώς όμως ήδη από το 69 μπαίνουμε σε ένα εμφύλιο πόλεμο με κορύφωση το 1974 και την τουρκική εισβολή. Ουδείς μπορεί να δώσει απάντηση στην ερώτησή για ποιο λόγο, κάποιος, σε μιαν ορισμένη στιγμή, δεν δημιούργησε κάτι. Η συγκρότηση ενός λαού σε πολιτική κοινωνία δεν είναι δεδομένη, δεν είναι κάτι που χαρίζεται, αλλά κάτι που δημιουργείται. Μπορούμε απλώς να διαπιστώσουμε ότι, όταν απουσιάζει μια τέτοια δημιουργία, τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης κατάστασης διατηρούνται ή αλλάζουν μόνο μορφή.

Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η νομιμοφροσύνη και η αλληλεγγύη έχουν τοπικό ή τοπικιστικό χαρακτήρα, ισχυρότερο συχνά από τον εθνικό. Βλέπουμε, επίσης, ότι οι πολιτικές κατατάξεις και διαιρέσεις είναι συχνά σχετικές με τα πρόσωπα των «αρχηγών» και όχι με ιδέες, με προγράμματα, ούτε καν με "ταξικά" συμφέροντα. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η στάση απέναντι στην εξουσία. Στην Κύπρο, μέχρι και σήμερα, το κράτος εξακολουθεί να παίζει τον ρόλο του ντοβλετιού, δηλαδή μιας αρχής ξένης και μακρινής, απέναντι στην οποία είμαστε ραγιάδες και όχι πολίτες. Δεν υπάρχει κράτος νόμου και κράτος δικαίου, ούτε απρόσωπη διοίκηση που έχει μπροστά της κυρίαρχους πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι η φαυλοκρατία ως μόνιμο χαρακτηριστικό. Η φαυλοκρατία συνεχίζει την αιωνόβια παράδοση της αυθαιρεσίας των κυρίαρχων και των «δυνατών»: ελληνιστικοί ηγεμόνες, Ρωμαίοι ανθύπατοι, Βυζαντινοί αυτοκράτορες, Τούρκοι πασάδες, Άγγλοι σερ, έλληνες συνταγματάρχες.

Τώρα αν ρωτήσετε την παραδοσιακή «αριστερή» άποψη, θα σας πουν ότι όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες τάξεις και ο «σκοτεινός δάκτυλος». Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν στον κυπριακό λαό ερήμην του κυπριακού λαού; Μπορούμε να πούμε ότι ο κυπριακός λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; Σε μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο. Εάν όμως είναι νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για δημοκρατία. Εάν ο κυπριακός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα. Εγώ λέω ότι ο κυπριακός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, συνεπώς, είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται σήμερα.

Δεν δικάζουμε κανέναν. Μιλάμε για ιστορική και πολιτική ευθύνη. Ο κυπριακός λαός δεν μπόρεσε έως τώρα να δημιουργήσει μια στοιχειώδη πολιτική κοινωνία. Μια πολιτική κοινωνία, στην οποία, ως ένα μίνιμουμ, να θεσπισθούν και να κατοχυρωθούν στην πράξη τα δημοκρατικά δικαιώματα τόσο των ατόμων όσο και των συλλογικοτήτων.

Πράγματι, στην Κύπρο δεν έχει υπάρξει εποχή που ο λαός να έχει επιβάλει, έστω και στοιχειωδώς, τα δικαιώματά του. Και η ευθύνη, για την οποία μίλησα, εκφράζεται με την ανευθυνότητα της παροιμιώδους φράσης: «εγώ θα διορθώσω την Κύπρο;». -Ναι, κύριε, εσύ θα διορθώσεις την Κύπρο, στο χώρο και στον τομέα όπου βρίσκεσαι!

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (Κωνσταντινούπολη, 11 Μαρτίου 1922- Παρίσι, 26 Δεκεμβρίου 1997) ήταν Έλληνας φιλόσοφος, οικονομολόγος και ψυχαναλυτής. Συγγραφέας του έργου Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας, διευθυντής σπουδών στην Σχολή Ανωτέρων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού από το 1979, και φιλόσοφος της αυτονομίας, υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ου αιώνα.

Εμμανουήλ 2014